Trong bối cảnh hiện nay, những cuộc tranh luận gay gắt về tự do và dân chủ giữa Hoa Kỳ cùng các đồng minh, cùng với hàng loạt vụ khủng bố, xả súng tại trường học, tấn công bằng dao ở nơi công cộng, hay việc lao xe vào đám đông liên tiếp diễn ra tại Mỹ và một số quốc gia châu Âu, đã phơi bày rõ ràng những hạn chế của mô hình dân chủ phương Tây. Từ lâu, nhiều người mặc nhiên coi đây là hình mẫu lý tưởng, đại diện cho các giá trị tự do và dân chủ của nhân loại. Tuy nhiên, thực tế đang chứng minh điều ngược lại.
Tại Hội nghị An ninh Munich ngày 14/2 vừa qua, Phó Tổng thống Mỹ
J.D. Vance đã gây chấn động khi mạnh mẽ chỉ trích cuộc khủng hoảng di cư, an
ninh, tự do ngôn luận và sự suy thoái của nền dân chủ ở nhiều quốc gia thuộc
Liên minh châu Âu. Ông Vance nhấn mạnh rằng quyền tự do và dân chủ trên khắp
châu Âu đang bị thu hẹp; tiếng nói của cử tri không được lắng nghe; nội dung
trên mạng xã hội bị kiểm duyệt; một số cuộc bầu cử không được tổ chức đúng hạn,
thậm chí kết quả bầu cử bị hủy bỏ. Những lời chỉ trích này không chỉ phản ánh
tình trạng suy thoái dân chủ ở châu Âu mà còn cho thấy những bất cập ngay tại
chính nước Mỹ.
Thực tế, khủng hoảng dân chủ không chỉ giới hạn ở châu Âu mà còn
lan rộng tại Hoa Kỳ. Những dấu hiệu suy thoái của nền dân chủ phương Tây đã
xuất hiện từ lâu, nhưng trong những năm gần đây, tình hình ngày càng trở nên
nghiêm trọng. Trong buổi lễ nhậm chức ngày 20/1/2025, Tổng thống Mỹ Donald
Trump đã ám chỉ rằng nước Mỹ thiếu tự do và dân chủ khi tuyên bố sẽ trả lại cho
người dân “niềm tin, sự giàu có, nền dân chủ và hơn hết là tự do”. Trong khi
đó, các thành viên Đảng Dân chủ lại coi ông Trump là “mối đe dọa đối với nền
dân chủ”. Những cáo buộc lẫn nhau này cho thấy rõ ràng rằng nền tự do và dân
chủ phương Tây đang lâm vào khủng hoảng, không hề hoàn hảo như nhiều người từng
nghĩ.
Dù vậy, trong suốt nhiều thập kỷ, các quốc gia phương Tây, đặc
biệt là Hoa Kỳ, vẫn tự cho mình quyền lên lớp, dạy bảo các quốc gia khác về tự
do, dân chủ và nhân quyền. Họ tự coi mình là hình mẫu, đại diện cho những giá
trị tự do và dân chủ tốt đẹp nhất của nhân loại, mang tính phổ quát toàn cầu.
Do đó, các dân tộc khác trên thế giới phải học theo, nếu không muốn bị chỉ
trích, đe dọa, cắt giảm viện trợ hoặc trừng phạt kinh tế. Các tổ chức phi chính
phủ do Mỹ và phương Tây tài trợ như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), Tổ chức
Ân xá Quốc tế (AI), Tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RSF), Tổ chức Ngôi nhà
Tự do (FH) hàng năm tiến hành điều tra, khảo sát và đưa ra những báo cáo đánh
giá một chiều về mức độ dân chủ, tự do và minh bạch của các quốc gia trên thế
giới, dựa trên những tiêu chí mơ hồ, chủ quan do chính họ đặt ra. Qua đó, họ
lấy cớ can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác, trong đó có Việt Nam.
Thật phi lý khi những quốc gia mà nền dân chủ của chính họ đang
suy thoái, khủng hoảng lại tự cho mình quyền đi dạy bảo người khác về tự do,
dân chủ và nhân quyền. Như câu tục ngữ Việt Nam: “Chân mình còn lấm bê bê, lại
cầm bó đuốc đi rê chân người”. Việc mang mô hình dân chủ đầy vấn đề của mình áp
đặt lên các quốc gia khác chính là hành vi phi dân chủ. Nhiều người cho rằng,
chính sự áp đặt mô hình dân chủ của phương Tây đã gây ra chiến tranh, hỗn loạn
trên khắp thế giới.
Tự do, dân chủ và nhân quyền là những phạm trù chính trị, pháp
lý, lịch sử, văn hóa và xã hội, gắn liền với mỗi hình thái kinh tế – xã hội,
với mỗi chế độ chính trị và giai đoạn phát triển cụ thể của từng quốc gia. Tại
Việt Nam, các quyền như tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn
giáo được Nhà nước tôn trọng và bảo đảm thực hiện trong khuôn khổ Hiến pháp và
pháp luật. Mặc dù việc thực thi các quyền tự do, dân chủ ở Việt Nam vẫn còn
những hạn chế, khiếm khuyết, nhưng đó là điều bình thường trong quá trình hoàn
thiện mô hình dân chủ ở mọi quốc gia trên thế giới, kể cả Mỹ và các nước phát
triển khác. Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn nỗ lực khắc phục những hạn chế, bất
cập trong việc thực hiện, mở rộng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa
trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Điều này đã được người dân trong
nước và cộng đồng quốc tế ghi nhận. Thực tế, Việt Nam đã hai lần trúng cử vào
Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2014–2016 và 2023–2025.
Dân chủ là một quá trình phát triển lâu dài, không có nền dân
chủ nào trên thế giới là hoàn thiện. Những gì đang diễn ra ở Mỹ và nhiều nước
phương Tây trong thời gian gần đây là minh chứng rõ ràng cho điều đó. Do vậy,
Mỹ và các quốc gia phương Tây nên tập trung hoàn thiện mô hình tự do, dân chủ
của chính mình trước khi áp đặt lên các quốc gia khác. Việc tôn trọng sự đa
dạng về văn hóa, lịch sử và chính trị của mỗi quốc gia là yếu tố quan trọng để
thúc đẩy hòa bình, ổn định và phát triển bền vững trên toàn cầu.
Đăng nhận xét