Mặc dù tin giả xuất hiện từ lâu, ở mọi thời kỳ song những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông, nhất là internet và mạng xã hội thì tin giả cũng xuất hiện ngày càng nhiều và trở thành vấn nạn với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Bởi vậy, nhận diện tin giả, nguyên nhân xuất hiện và tác hại của nó làm cơ sở nâng cao cảnh giác, chủ động phòng, chống tin giả, góp phần giữ vững an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội là vấn đề có ý nghĩa quan trọng hiện nay.
Tin giả và hệ lụy
Tuy
chưa có định nghĩa rõ ràng, thống nhất về tin giả nhưng có thể hiểu tin giả là
những thông tin sai, được tán phát dưới vỏ bọc tin tức. Cách hiểu này sát với nghĩa
của từ “fake news” trong tiếng Anh, hiện đang được sử dụng nhiều trên truyền
thông. Những tin giả kiểu xuyên tạc có ở tất cả các lĩnh vực: Chính trị, kinh
tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại... song chúng thường xuất
hiện khi có những sự kiện chính trị, xã hội quan trọng như đại hội đảng, bầu
cử, họp Quốc hội, các chính sách, luật pháp mới ban hành, hay các hiện tượng
"nóng", gây tranh cãi trong đời sống hiện thực, chẳng hạn thiên tai,
dịch bệnh, các vụ việc vi phạm pháp luật... Các sự kiện này được thể hiện dưới
nhiều hình thức khác nhau như văn bản, hình ảnh, video clip nhưng được chỉnh
sửa hoặc cắt ghép và thường được đăng tải trên các trang thông tin không chính
thống, qua các nền tảng mạng xã hội và các ứng dụng tin nhắn hay các công cụ
tìm kiếm trên internet. Động cơ của các đối tượng tán phát tin tức giả loại này
có thể vì nhiều mục đích khác nhau như: Tài chính, chính trị, hạ uy tín của cá
nhân, tổ chức một cách có chủ đích hay chỉ đơn giản là để trêu đùa, nhằm thu
hút sự chú ý của cộng đồng mạng. Tuy nhiên, phần lớn các nhà nghiên cứu cho
rằng, động cơ của các đối tượng xây dựng và tán phát tin giả liên quan đến tài
chính.
Cảnh giác với tin giả trên
mạng xã hội
Theo
số liệu thống kê, tính đến tháng 01/2020, Việt Nam đã có khoảng 65 triệu người
sử dụng các phương tiện truyền thông xã hội để giải trí, liên hệ với bạn bè,
chia sẻ khoảnh khắc, mẹo vặt trong cuộc sống và kể cả quảng cáo bán hàng (1).
Thống kê của Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao
cho thấy, từ khi dịch Covid-19 xuất hiện, trên không gian mạng Việt Nam đã có
hơn 900.000 thông tin liên quan đến tình hình dịch bệnh. Theo Viện Kiểm sát
Nhân dân Tối cao, chỉ hơn hai tháng, công an các đơn vị, địa phương trong cả
nước đã xác minh, làm việc với gần 700 trường hợp đưa tin sai sự thật; đã có
hơn 300 đối tượng trong nước tung tin giả về dịch Covid-19 trên không gian mạng
bị cơ quan chức năng xử lý (2). Điều đó cho thấy, tin giả trên không gian mạng
là vấn đề rất phức tạp hiện nay.
Có
nhiều nguyên nhân làm xuất hiện và lan truyền tin giả. Đối với tin sai lệch,
một mặt do sự thiếu cẩn trọng của người tạo và đưa tin trên các phương tiện
truyền thông, mặt khác do sự chủ quan, thiếu trách nhiệm của người quản lý khi
duyệt và cho phép lưu hành tin. Đối với tin xuyên tạc, sở dĩ loại tin này được
tán phát rất nhanh so với khả năng phát hiện, ngăn chặn và xử lý của cơ quan
chức năng là do: (1) Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ khiến một người có thể
dễ dàng tạo lập một website, một trang blog, fanpage... trên các mạng xã hội mà
không phải bỏ ra khoản chi phí nào, dẫn đến làm gia tăng lực lượng tạo dựng,
tán phát tin giả và việc kiểm soát các tin giả là vấn đề không đơn giản; (2)
cũng do sự phát triển của công nghệ, các đối tượng từ nghiệp dư đến chuyên
nghiệp đều có thể sản xuất và tán phát tin giả trực tuyến một cách nhanh chóng
song việc phát hiện và xử lý với các đối tượng này đang còn nhiều khó khăn; (3)
do những tin giả được chia sẻ rộng rãi trên truyền thông xã hội, sau đó được
Google và các công cụ tìm kiếm khác xếp hạng cao giúp chúng được tìm thấy dễ
dàng hơn, làm cho các tin giả gia tăng với số lượng lớn và lan truyền nhanh; (4)
chính những thông tin sai lệch từ các cơ quan báo chí trên các phương tiện
truyền thông là một trong những nguyên nhân làm gia tăng các tin xuyên tạc; (5)
từ âm mưu, thủ đoạn lợi dụng mạng xã hội để chống phá cách mạng Việt Nam của
các thế lực thù địch; (6) do mục tiêu trục lợi hoặc quảng bá danh tiếng từ việc
"câu like", "câu view" của một số cá nhân, tổ chức và nhận
thức, trách nhiệm của người sử dụng mạng xã hội chưa cao trong tiếp nhận và
chia sẻ các tin giả; (7) năng lực trong quản lý, phát hiện, ngăn chặn tin giả
của các cơ quan chức năng còn hạn chế và các chế tài xử lý với các đối tượng
tạo lập và tán phát tin giả còn bất cập...
Tin
giả, nhất là tin xuyên tạc được tạo dựng, tán phát từ các cá nhân hay tổ chức
trên mạng xã hội liên quan đến các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã
hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại,... đều gây nên những hệ quả nghiêm trọng,
ảnh hưởng xấu đến đạo đức, lối sống, nhân cách của cá nhân, cộng đồng và văn
hóa dân tộc cũng như thái độ, suy nghĩ và quyết định của người dân với nhiều
vấn đề của đất nước. Một trong những hệ quả không hề nhỏ mà các tin tức giả gây
ra, đó là làm suy giảm niềm tin của công chúng vào truyền thông của đất nước
nói chung và báo chí nói riêng, khiến cho công chúng không xác định được đâu là
những nguồn tin đáng tin cậy để tiếp nhận... Đáng lưu ý, trong điều kiện các
thế lực thù địch, cơ hội, phản động đang triệt để lợi dụng internet và mạng xã
hội để tiến hành “diễn biến hòa bình” chống phá cách mạng Việt Nam, điều này
không chỉ làm gia tăng số lượng tin giả mà tính nguy hại của nó cũng tăng
lên...
Phòng, chống tin giả trên
mạng xã hội
Từ
những vấn đề nêu trên cho thấy, phát hiện, ngăn chặn và phòng, chống tin giả là
việc làm cấp bách hiện nay. Để phòng, chống tin giả trên không gian mạng đòi
hỏi sự vào cuộc của tất cả các cấp, ngành, các lực lượng cũng như mỗi người dân
với nhiều giải pháp đồng bộ, hiệu quả, trong đó tập trung thực hiện tốt một số
giải pháp sau:
1. Một
là, nâng cao nhận thức cho mọi người dân về tác hại của tin giả cũng như hành
vi vi phạm pháp luật trong tạo dựng và tán phát tin giả.
Thực
tế cho thấy, ngoại trừ một bộ phận cá nhân, tổ chức cố tình tạo dựng và tán
phát tin giả nhằm mục đích tài chính, chính trị, còn đa số cộng đồng mạng tham
gia chia sẻ, thậm chí có trường hợp cũng tạo lập và tán phát những thông tin
sai lệch song điều này là do tâm lý hiếu kỳ hoặc để thu hút sự chú ý của cư dân
mạng. Điều đó cho thấy, đa số người tham gia mạng xã hội chưa hiểu rõ về tác
hại của tin giả và những hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình tham gia
mạng xã hội. Bởi vậy, cần tiếp tục đẩy mạnh việc tuyên truyền, giáo dục trong
nhà trường, gia đình và xã hội về nhận thức, trách nhiệm cho các cá nhân, tổ
chức tham gia mạng xã hội. Tập trung giáo dục cho người dân cách thức nhận biết
tin giả, nâng cao nhận thức của người tiếp nhận thông tin, biết sàng lọc các
nguồn thông tin để tiếp nhận và chia sẻ lại trên các mạng xã hội, đồng thời
tránh tung tin thất thiệt vi phạm quy định pháp luật. Đi đôi với việc tăng
cường tuyên truyền, giáo dục, cần đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động đấu tranh để
ngăn chặn, đẩy lùi tin giả trên mạng xã hội.
2. Hai
là, tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý trong phòng, chống tin giả.
Thời
gian qua, chúng ta đã ban hành Luật An ninh mạng và nhiều nghị định liên quan
đến quy định xử lý các hành vi vi phạm về tin giả, gần đây nhất là Nghị định số
15/2020/NĐ-CP ngày 3-2-2020 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính
trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin
và giao dịch điện tử chính thức có hiệu lực từ ngày 15-4-2020. Điều này góp
phần tạo hành lang pháp lý trong quản lý, xử lý các hành vi vi phạm liên quan
đến tin giả. Tuy nhiên, vẫn tồn tại số lượng lớn tin giả trên mạng xã hội, cho
thấy tính răn đe của các quy định hiện hành vẫn còn mức độ. Bởi vậy, tiếp tục
có những quy định “mạnh tay” hơn để xử lý các đối tượng xây dựng và tán phát
tin giả là hết sức cần thiết. Hiện tại, nhiều nước trên thế giới đã ban hành
những đạo luật riêng để xử lý tin giả, trong đó Nghị viện Đức ngày 30-6-2017 đã
thông qua một dự luật nhằm xử lý các phát ngôn gây thù hận, các tài liệu phạm
tội và các tin tức giả trên các mạng xã hội. Theo đó, các nền tảng mạng xã hội
phải xóa bỏ các nội dung kể trên trong vòng 24 giờ sau khi nhận được thông báo,
nếu không sẽ phải đối mặt với mức phạt lên tới 50 triệu euro.
3. Ba
là, nâng cao năng lực của các cơ quan chức năng và các điều kiện bảo đảm cho
phòng, chống tin giả.
Trước
sự phát triển mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cùng các phương tiện
truyền thông và người sử dụng gia tăng, nhất là mạng xã hội, đây là cơ sở, điều
kiện để tin giả xuất hiện và lan truyền với tốc độ nhanh, đặc biệt trước âm
mưu, thủ đoạn lợi dụng mạng xã hội để chống phá Việt Nam của các thế lực thù
địch, đòi hỏi các cơ quan chức năng phải chú trọng nâng cao trình độ, năng lực,
bản lĩnh cho đội ngũ cán bộ, nhân viên, đồng thời phải đầu tư trang thiết bị,
công nghệ đủ để phát hiện, ngăn chặn, cảnh báo và xử lý kịp thời tin giả cũng
như các đối tượng tạo lập, tán phát tin giả, tránh để bị động dẫn đến hậu quả
không mong muốn.
4. Bốn
là, tăng cường thông tin chính thống, bảo đảm chính xác, kịp thời, góp phần
ngăn chặn tin giả.
Cùng
với việc giáo dục, nâng cao nhận thức của người tiếp nhận thông tin, các cơ
quan truyền thông, báo chí cần đẩy mạnh các nội dung thông tin, bảo đảm kịp
thời, chính xác, nhất là trước các vụ việc, sự kiện “nóng”, được dư luận đặc
biệt quan tâm. Qua đó định hướng, dẫn dắt thông tin đúng trên mạng xã hội, góp
phần ngăn chặn, đẩy lùi tin giả, tin tiêu cực. Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí
một mặt cần làm tốt việc bồi dưỡng, nâng cao phẩm chất, năng lực cho đội ngũ
phóng viên, mặt khác nêu cao trách nhiệm trong quản lý, kiểm tra, xét duyệt
chặt chẽ các thông tin trước khi cho đăng tải, tránh xảy ra những sai sót để
các đối tượng lợi dụng tán phát tin giả.
5. Năm
là, phối hợp chặt chẽ với các nhà mạng trong quản lý, xử lý tin giả.
Trước
nhiều chỉ trích của các quốc gia, trong đó có Việt Nam về sự thiếu quan tâm của
các nhà mạng đối với vấn nạn tin giả, gần đây, quản lý một số mạng xã hội, công
cụ tìm kiếm như: Facebook, YouTube, Google,... đã đưa ra cam kết và thực hiện
một số biện pháp nhằm chống lại thông tin giả mạo được chia sẻ trên các nền
tảng của mình. Điều này được đánh giá là bước tiến lớn trong việc đẩy lùi nạn
tin giả của các mạng xã hội. Tuy nhiên, các cơ quan chức năng của Việt Nam cần
tiếp tục phối hợp chặt chẽ và có các biện pháp kiên quyết hơn để các nhà mạng
phải vào cuộc một cách thực sự trong việc ngăn chặn, phát hiện và kịp thời gỡ
bỏ, không để tin giả lan truyền trên mạng xã hội, gây ảnh hưởng lớn đến an ninh
mạng nói riêng và an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội của đất nước nói
chung, nhất là trong dịp diễn ra đại hội đảng các cấp, tiến tới Đại hội lần thứ
XIII của Đảng./.
St
Đăng nhận xét